Gelukshormonen en puzzels: in gesprek met Caroline Vis

Als onderwijskundig organisatieadviseur werk ik met leerdoelen, beoordelingscriteria, de structurering  van het ontwikkelproces en nog veel meer mooie woorden. Maar hoe werkt dat als je kunstenaar bent? Hoe leer je, van wie en met wie leer je? Hoe bepaal je hoe goed je jouw werk vindt en hoe stuur je je eigen ontwikkeling? Op een koude dinsdagmiddag heb ik hierover een levendig gesprek met Caroline Vis. Caroline vertelt en ik luister, verwonder en vraag soms nog eens door. De vragen die ik vooraf had opgesteld lijken nauwelijks relevant. Ons gesprek is vooral gezellig en levert mij meer inzicht in de kunstenaar in Caroline. 

Op haar site beschrijft Caroline dat ze haar werken eerst in haar hoofd visualiseert, maar hoe werkt dat precies?

Ze knikt: ‘Ja, het zit in mijn hoofd, daar kan het dagen zitten tot het moment dat ik voel: nu moet het gebeuren. Ik word verdrietig als ik dan niet krijg wat ik in gedachten heb. Het is een puzzel en die stuur ik bewust. Maar soms laat ik het helemaal los. Dan moet het maar worden wat het wordt. Dan is het ook goed.'

 'Ik werk altijd vanuit het grote geheel. En de details, dat zijn kleine cadeau’tjes. Dan zie ik het eindresultaat en sta ik zelf versteld. In een volgend werk kan het zijn dat ik dát er dan in wil hebben. Het is dan een ontdekking van een techniek. Iedere keer als ik verf dunner of dikker maak, of de ene verf over de ander doe, gebeurt er iets anders.'

 Bedenk je vooraf wat je gaat doen of analyseer je dat achteraf? 

'Nee, dat gebeurt tijdens het proces. Ik zie het gebeuren. Ik bedenk dat als ik het op een bepaalde manier aanpak, er een specifiek effect ontstaat. Dat zit eigenlijk altijd in mijn hele systeem. Dan weet ik hoe dat moet en wordt het weer die puzzel. In mijn hoofd weet ik wat ik gedaan heb.

Soms schrik ik van wat ik zelf maak, een bewondering dat zoiets in mij zit. Ik herken mijzelf er niet altijd in. Als ik naar het schilderij kijk, kan ik net zo verbaasd zijn als iemand die het nog nooit gezien heeft. Ik weet dan ook dat ik dat niet makkelijk nogmaals voor elkaar krijg. Dan moet ik het een tijdje laten rusten en dan komt het weer terug. Hoewel ik ook wel eens een schilderij heb gemaakt waarvan ik achteraf geen idee heb hoe ik het voor elkaar gekregen heb. Dat ik dat graag nogmaals wil maken maar niet weet hoe ik dat geregeld krijg.'

Ze lacht: 'Gelukkig zijn dat uitzonderingen.'

Dat klinkt als een onbewust proces, hoe stuur je daar in? 

'Ik moet wel zorgen dat ik mezelf inhaal in wat ik kan. Alles wat ik doe heeft een consequentie. Zeker in de drippingtechniek. Iedere beweging kan iets veroorzaken. Misschien iets dat ik niet wens. Op het moment dat ik zover ben dat ik het kan sturen, win ik van mijzelf. Dan gebeurt iets niet toevallig maar omdat ik het zo wil. Ik haal mij zelf in. Het zijn puzzels met verf en techniek. Per handeling kijk ik hoe ik bijsturen kan.‘

Vorig jaar was je in Venetië, onder andere om het werk van Jackson Pollock te zien. Hoe was dat?

Als ik haar daaraan herinner beginnen haar ogen te glimmen:

'Dat bracht bij mij vragen: Grappig genoeg geen vragen over het schilderij zelf. Maar vragen over wat hij gevoeld heeft toen hij het schilderde. Toen ik er voor stond was ik niet zozeer onder de indruk van het werk zelf. Maar ik denk dan aan wat hij gedacht heeft tijdens het maken ervan. Een reproductie in een boek is dan anders, dat is een plaatje. Maar sta ik voor het schilderij dan ben ik onder de indruk van hoe hij dacht. Ik kan naar kunst kijken en geroerd raken. Voor mij is iets kunst als ik geroerd raak. Maar het beïnvloedt mijn eigen werk niet.'

Hoe heb jij geleerd om jouw kunst te maken?

'Ik leer niet door te kijken naar hoe Pollock werkte. Ik had nog nooit van hem gehoord toen ik met mijn manier van schilderen begon. Ik wilde schilderen zonder een kwast te gebruiken. Ik stelde mijzelf dat doel en ging vijf werken maken zonder kwast. Ik zag hoe dat groeide, van doek 1 naar doek 5. Ik stel mijzelf eigenlijk steeds weer een uitdagingen in techniek.

Dat is ontstaan toen ik nachtenlang niet kon slapen en ben gaan schilderen. Met alles dat ik voor handen had. Dan liep ik de keuken in of haalde zand uit de zandbak en werkte daarmee, alleen maar omdat ik niet met een kwast wilde werken. Het is een spel dat ik speel: hoe kan ik dieper dan ik ooit gegaan ben in het werken met verf en met doek.

Het beste advies dat ik ooit kreeg kwam van een een tekenleraar. Die zei tegen mij: ‘Je weet niets van kunst en van techniek en dat is juist je kracht. Ontdek het zelf maar ga niet naar een opleiding want dan word je te academisch en verlies je teveel. Je doet nu mooie dingen die anderen niet doen. Neem dus alsjeblieft geen les. Dat heb ik ook nooit gedaan.‘ 

Een manier van leren is door samen te werken met anderen, hoe is dat voor jou?

‘Schilderen doe ik alleen. In eerste instantie voor mij zelf. De intensiteit van leven. Waar een ander dolgelukkig wordt van een snelle auto, heb ik de blijdschap op het moment dat ik weer iets bereikt heb dat ik daarvoor nog niet in de vingers had. Dat is een pure blijdschap. De waarde van een schilderij is: hoeveel gelukshormoontjes brengt het maken ervan mij. Dat is zowel op het moment dat ik het maak als op het moment dat het klaar is. Ieder schilderij hangt daarom ook minstens vier weken bij mij thuis aan de muur.’

'Het is niet zo dat het ene werk het andere beïnvloedt. Een werk moet groeien in mijn hoofd en er dan uit. Het vorige schilderij heeft daar niet zoveel mee te maken. Ik ga ook niet schilderen als ik geen zin heb. Voor mij is schilderen als ademen. Anderen hebben daar geen rol in.'

Zie je een lijn vanaf het moment dat je professioneel begon als kunstenaar tot nu?

'Ik moet die groei doormaken: steeds die puzzel. Ik denk dat als die groei er niet meer is, ik waarschijnlijk niet meer zou schilderen. Werken die ik een paar jaar geleden maakte, kan ik makkelijk nogmaals maken. Maar er zijn schilderijen die ik in het afgelopen jaar heb gemaakt, die zijn zo eenmalig, dat ik dat nooit meer kan neerzetten. Die laatste werken hebben veel meer diepte.' 

'Verder laat ik het aan de kijker over. Degene die kijkt mag zich helemaal zijn eigen gedachten daarbij vormen. Dat zijn niet mijn gedachten, ik heb mijn gelukshormoon al aan dat schilderij verdient. Voor mij is het dan klaar.‘

Met een croissantje en een cappuccino ronden we het gesprek af. Weet ik nu hoe een kunstenaar zich ontwikkelt? Nee, dat nog niet. Maar een tipje van de sluier is wel opgetild: doen en ervaren, dat lijkt voor Caroline Vis de kern te zijn. 

De afbeelding bij deze blog is: Marching People van Caroline Vis: http://www.carolinevis.com/Melting-people

Jacqueline Nijland-Potter schrijft over de belevenissen in de kunsthandel van Dert Nijland Fine Arts. Haar echtgenoot Dert Nijland adviseert over kunst en koopt de kunst in. Door samen de inkopen te beschrijven en achtergrond-informatie van de kunstwerken en over de kunstenaars te zoeken, leren we steeds meer over kunst.